داوران همتا چگونه اصالت مقاله را تعیین می‌کنند؟
تعیین اصالت پژوهش یا مقاله منتج از آن اهمیت زیادی دارد. در این مقاله پرسش‌های مهمی که داور مقاله باید پاسخ دهد تا اصالت مقاله را تعیین کند یاد می‌گیرید. به این ترتیب، می‌توانید پاسخ این سوالات را در متن مقاله بگنجانید و نمره خوبی از این مرحله کسب کنید. اگر این پرسش‌ها را بشناسید، هنگام طراحی هم تلاش می‌کنید که بهترین طرح را انتخاب کنید تا مقاله‌ای اصیل ارائه دهید.
داوری همتا چیست؟
پیش از پرداختن به اصالت مقاله یادآوری می‌کنیم که داوری همتا به فرایندی گفته می‌شود که طی آن یک متخصص همرشته، مقاله‌ای را مطالعه کند و درباره محتوا (از درستی روش تحقیق تا صحت یافته‌ها تا نگارش مقاله…) و شکل (ترتیب بخش‌های مختلف تا وجود همه بخش‌های لازم) مقاله اظهار نظر کند. داوران همتا معمولا رایگان کار می‌کنند و در خدمت ژورنال یا انتشارات نیستند. داوری همتا برای این آغاز شد تا با کمک متخصصان، خطاهای پژوهشی پیش از انتظار به حداقل برسد چرا که مقاله‌ای که در ژورنالی چاپ شود، می‌تواند دست‌آویزی برای سودجویان باشد تا به اهداف غیرعلمی، تجاری یا سیاسی خود دست یابند. نمونه برجسته از این آسیب‌ها، مقاله‌ای است که در ژورنال معتبر و شناخته شده لانست به چاپ رسید و چوب این خطای بزرگ را هنوز می‌خوریم. مقاله حدود بیست سال پیش چاپ شد و ارتباطی را بین اوتیسم و واکسیناسیون نشان می‌داد. هرچند داوری شده بود و داوران به داده‌ها شک داشتند و اعلام هم کرده بودند، سردبیر تصمیم به چاپ گرفت. 12 سال پس از چاپ، مشخص شد که نویسنده داده‌ها را دستکاری کرده و مقاله از ژورنال حذف شد ولی عواقب این مقاله در همین دوران پاندمی کووید هم گریبان جامعه علمی را رها نکرده است.
اصالت چگونه سنجیده می‌شود؟
داور همتا برای تعیین اصالت یک مقاله یا کار پژوهشی، باید به چند سوال پاسخ دهد و نمره حاصل از این پاسخ‌ها نشان می‌دهد که مقاله چقدر اصالت دارد. هر کدام از این پرسش‌ها بخشی از اصالت را هدف قرار می‌دهند.
1) آیا مقاله سابقه انجام دارد؟
باتوجه به سرعت انجام پژوهش‌های مختلف، به نظر می‌رسد که امکان انجام تحقیقات برای اولین بار هر روز کمتر و کمتر شود ولی این طور نیست. پژوهش‌های زیادی برای نخستین بار انجام می‌شوند و همین تحقیقات به گسترش مرزهای دانش کمک کرده و می‌توانند زمینه‌ساز پژوهش‌های آینده باشند. این مقاله‌های اول اهمیت زیادی دارند و به شرطی که اصول طراحی و اجرا درست انتخاب شده باشند و داده‌ها قابل اعتماد باشد، هم نمره خوبی به دست می‌آورند هم ارجاع بالایی دریافت می‌کنند.
2) سهم این پژوهش در گسترش دانش در آن حوزه چقدر است؟
داوران از خود می‌پرسند که این مقاله به چه درد متخصصان همرشته من می‌خورد؟ چه سهمی دار پیشرفت دانش دارد؟ به ویژه اگر درباره موضوع قبلا تحقیق شده باشد، ارائه موضوع از زاویه‌ای دیگر و بیان نکاتی که در مطالعات قبلی نادیده گرفته شده باشد خود گواهی بر نوآورانه بودن موضوع است. بیان مساله یا مقدمه جایی است که شما باید به این موضوع بپردازید. باید شفاف و مستند داور را اقناع کنید که کار پژوهشی شما نقش مهمی در گسترش دانش دارد و اگر در آن ژورنال چاپ شود، اثرگذاری آن ژورنال را در جامعه علمی بالا می‌برد.
3) آیا روش تحقیق تازگی دارد؟
راه برای رسیدن به خدا زیاد است! برای انجام پژوهش هم راه زیاد است و روش تحقیق متفاوت، خود نوآوری. گاهی همه روش‌ها برای بررسی امکان رسیدن به یک نتیجه مطالعه شده‌اند. ترکیب دو یا چند روش خود نوآوری محسوب می‌شود. داوران به روش تحقیق توجه ویژه دارند. اگر روش تحقیق را خوب توضیح ندهید ممکن است داوران احساس کنند که چیزی برای پنهان کردن دارید.
4) چه میزان تفکر انتقادی در مقاله دیده می‌شود؟
دانشمند و پژوهشگر با میزان انتقادی که مطرح می‌کند امتیاز می‌گیرد. داوران همتا هم پژوهشگرند و علاقمند به مشاهده دید انتقادی. پس با بحثی جذاب ، یافته‌های دیگران و یافته‌های خود را نقد کنید. آغاز کار شما اصولا با نقد کار دیگران بوده است. یعنی شما موضوعی مطالعه کردید و احساس کردید کمبودی هست یا همان که research gap گفته می‌شود. این آغاز تفکر انتقادی است و باید در طول مسیر با شما باشد و در مقاله متبلور شود.
5) آیا پژوهشگر دیگری می‌تواند این پژوهش را ادامه دهد؟
هر کار پژوهشی حلقه‌ای از زنجیر بلند و پیچیده علم است و باید بتواند زمینه‌ساز تحقیقات بیشتر شود. زمینه‌سازی یک مقاله برای پیشرفت علم و انجام یک پژوهش دیگر نشان از اصالت مقاله دارد. همانطور که مقاله‌ای که زمینه‌سازی بیشتری کند اصیل است، مقاله‌ای که استمرار مقاله اصیل دیگری باشد و آن را گسترش دهد ارزش چاپ دارد. هر مقاله نوری بر تاریکی آن بخش از علم می‌تاباند و راه را برای کارهای بیشتر باز می‌کند.
6) مقاله چه نقشی در گسترش دانش ایفا می‌کند؟
هر مقاله اصیلی ممکن است موجب گسترش مبانی نظری یک رشته شود یا راه‌حلی اجرایی برای یکی از مشکلات طرح کند یا در تدوین نقشه راه به تصمیم‌گیران و سیاست‌گذاران کمک کند. گسترش دانش به تنهایی هم اهمیت زیادی دارد. شاید در کشورهای فقیر، اهمیت پژوهش‌های بنیادی شناخته نشده باشد ولی هر پژوهشی چه آنها که ما را به نتیجه دلخواه می‌رساند چه آنها که نمی‌رساند در گسترش علم موثر است و باید انجام شود.